Ochrona przed promieniowaniem radioaktywnym w miejscu pracy

Radioaktywność ma zarówno zalety, jak i wady. W bezpiecznych, kontrolowanych warunkach znajduje zastosowanie w wielu różnych dziedzinach życia codziennego. Na przykład w medycynie stanowi podstawę dla prześwietleń rentgenowskich i radioterapii czy leczenia raka. Promieniowanie radioaktywne jest również wykorzystywane do produkcji energii w elektrowniach jądrowych. Nieodłączne ryzyko z tym związane znajduje odzwierciedlenie w incydentach, takich jak katastrofa nuklearna w Czarnobylu w 1986 roku lub w Fukushimie w 2011 roku.

W miejscach, w których radioaktywność jest wykorzystywana z korzyścią dla społeczeństwa, istnieją surowe przepisy mające na celu ochronę pracowników, ludności i środowiska przed promieniowaniem. Kluczowym aspektem są środki ochrony osobistej, które są odpowiednie do ochrony ludzi przed promieniowaniem radioaktywnym. Jak więc można się chronić przed promieniowaniem radioaktywnym? W tym artykule przedstawimy przegląd najważniejszych sposobów ochrony.

Większość ludzi zdaje sobie sprawę, że radioaktywność jest niebezpieczna. Fakt ten odkryła Maria Skłodowska-Curie, która przeprowadziła szeroko zakrojone badania nad promieniowaniem i zapoczątkowała używanie terminu „radioaktywny”. Zmarła z powodu choroby krwi w wieku 66 lat w wyniku uszkodzenia szpiku kostnego. Uważa się, że było to spowodowane wieloletnim kontaktem Curie z materiałami radioaktywnymi. Ale czym dokładnie jest promieniowanie radioaktywne? Promieniowanie radioaktywne powstaje podczas rozkładu radioaktywnego – czyli rozpadu jądra atomowego niektórych materiałów. „Promieniowanie radioaktywne” jest w rzeczywistości terminem popularnonaukowym: termin techniczny to „promieniowanie jonizujące”. Promieniowanie to dzieli się na trzy typy.

Promieniowanie alfa

Promieniowanie alfa składa się z jąder helu – maleńkich cząstek, z których każda zawiera dwa protony i dwa neutrony. Arkusz papieru lub kawałek tektury zapewnia wystarczającą ochronę przed tego typu promieniowaniem. Niemniej kontakt z promieniowaniem alfa z bliskiej odległości może spowodować poważne uszkodzenie tkanek miękkich. Substancje takie jak uran, tor i produkty ich rozpadu, rad i radon, zazwyczaj emitują promieniowanie alfa.

Promieniowanie beta

Promieniowanie beta składa się z elektronów, które są ujemnie naładowanymi cząstkami. Może wystąpić w incydentach jądrowych, szczególnie jeśli promienie beta są uwalniane z jodu-131 lub strontu-90. Ochronę przed tego typu promieniowaniem zapewnia aluminium, o ile metal ma grubość kilku milimetrów. Jeśli ludzie są narażeni na promieniowanie beta, może to spowodować poważne szkody. Jednak promieniowanie beta jest mniej agresywne niż promieniowanie alfa

Promieniowanie gamma

Promieniowanie gamma występuje po rozpadzie alfa lub beta i składa się z krótkofalowego promieniowania elektromagnetycznego. Jest mniej agresywne niż promieniowanie alfa i beta, ale bardzo trudno się przed nim ochronić – może przenikać bardzo głęboko w ciało ludzi i zwierząt. Zwykle do ochrony przed promieniowaniem gamma wymagane są grube warstwy ołowiu lub betonu.

Obecnie konsekwencje zdrowotne narażenia na promieniowanie jonizujące zostały szeroko zbadane i są ogólnie dobrze znane. W rezultacie ustawodawcy poświęcili się ochronie osób narażonych na promieniowanie. Obecnie istnieje wiele praw i przepisów regulujących stosowanie promieniowania. Podstawę naukową tych przepisów zapewnia Komitet Naukowy ONZ ds. Skutków Promieniowania Atomowego (UNSCEAR), będący podorganizacją ONZ.

Na podstawie ustaleń UNSCEAR Międzynarodowa Komisja Ochrony Radiologicznej (ICRP) wydaje zalecenia dotyczące postępowania z materiałami radioaktywnymi i promieniowaniem radioaktywnym. W Unii Europejskiej obowiązują ujednolicone przepisy regulujące ochronę przed promieniowaniem jonizującym. Są one określone w traktacie EURATOM i muszą być przestrzegane przez wszystkie państwa członkowskie.

Ochrona jest wymagana wszędzie tam, gdzie ludzie są narażeni na promieniowanie i wszędzie tam, gdzie istnieją źródła niebezpiecznego promieniowania. Może to obejmować następujące sektory:

• Medycyna
• Badania i rozwój
• Przemysł
• Rolnictwo
• Ochrona środowiska
• Przemysł energetyczny

W Polsce obszary te są prawnie regulowane przez rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków bezpiecznej pracy ze środkami promieniowania jonizującego. Określa ono środki mające na celu ochronę ludności przed radioaktywnością oraz przepisy dotyczące miejsc pracy, w których pracownicy mają kontakt z promieniowaniem jonizującym.

Co zapewnia ochronę przed promieniowaniem radioaktywnym? 3 podstawowe zasady

Aby zapewnić, że wartości progowe dawek promieniowania w miejscu pracy nie zostaną przekroczone, istnieją trzy podstawowe zasady, które stanowią podstawę ochrony przed promieniowaniem.

Podstawowe zasady ochrony radiologicznej:

1. Odległość: odległość od źródła promieniowania musi być jak największa.
2. Czas: aby szkodliwe substancje nie uszkodziły organizmu, czas przebywania w pobliżu promieniowania jonizującego musi być jak najkrótszy.
3. Ochrona: podczas pracy z substancjami radioaktywnymi należy chronić się przed promieniowaniem odpowiednią odzieżą ochronną i innymi środkami bezpieczeństwa.

Ochrona przed promieniowaniem zgodnie z zasadą ALARA

Istnieje jeszcze jedna podstawowa zasada, którą można do nich dodać: aktywność. Odnosi się to do tego, jak silne jest promieniowanie emitowane przez substancję. W tym miejscu w grę wchodzi zasada ALARA.

ALARA oznacza „tak niskie, jak rozsądnie osiągalne”. Zasada ta stanowi, że promieniowanie stosowane – czy to w medycynie, w badaniach naukowych, czy w produkcji energii w elektrowni jądrowej – powinno być w dawce wystarczająco wysokiej, aby osiągnąć pożądany rezultat, a jednocześnie być utrzymywane na możliwie najniższym poziomie, aby zapobiec szkodliwym skutkom promieniowania.

Dotyczy to na przykład promieni rentgenowskich: promieniowanie musi być wystarczająco silne, aby przeniknąć do tkanek ciała i wytworzyć obraz szkieletu. Jednocześnie jednak promieniowanie musi być jak najmniejsze, aby zapewnić bezpieczeństwo pacjentowi i personelowi medycznemu uczestniczącemu w zabiegu. Ważnym elementem jest również odpowiedni sprzęt ochrony osobistej: pacjenci noszą specjalny fartuch rentgenowski, który chroni ich przed potencjalnie szkodliwym promieniowaniem. Pracownicy szpitali lub gabinetów lekarskich, którzy na co dzień mają styczność z promieniowaniem rentgenowskim, również noszą specjalistyczną odzież ochronną lub opuszczają salę podczas zabiegu, aby uniknąć niepotrzebnego kontaktu z promieniowaniem.

Jak dokładnie wygląda odzież chroniąca przed promieniowaniem jonizującym? Jakie materiały zapewniają ochronę przed promieniowaniem radioaktywnym? Jak już wyjaśniono, to zależy od rodzaju promieniowania. Jednak mimo wszystko, najważniejsze jest przestrzeganie trzech podstawowych zasad i zasady ALARA. Jeśli nie można uniknąć bezpośredniego kontaktu z promieniowaniem jonizującym, środki ochrony osobistej powinny obejmować dozymetry, kombinezony ochronne i maski oddechowe.

Dozymetry do pomiaru dawki promieniowania

Dozymetry są używane, gdy promieniowanie radioaktywne jest stosowane w środowisku pracy. Są noszone na ciele i dlatego nazywa się je również dozymetrami osobistymi. Wartości rejestrowane przez dozymetr są zapisywane i analizowane (zwykle co miesiąc). Istnieją różne rodzaje dozymetrów osobistych, które mierzą promieniowanie na różne sposoby, np. dozymetry foliowe, dozymetry termoluminescencyjne i dozymetry OSL.

Kombinezony chroniące przed radioaktywnością

Specjalne kombinezony antyskażające chronią przed promieniowaniem w miejscu pracy. Kombinezony te mają na celu zapobieganie osadzaniu się radioaktywnych cząstek na odzieży lub skórze lub ich przenikaniu w głąb ciała. Ten rodzaj kombinezonu ochronnego nie tyle chroni przed promieniowaniem, co pomaga zapobiegać kontaktowi skóry i włosów z materiałami radioaktywnymi. Gdy noszenie kombinezonu antyskażającego nie jest już konieczne, należy go natychmiast zdjąć i bezpiecznie zutylizować, aby nie stwarzał stałego ryzyka zanieczyszczenia.

Maski chroniące przed promieniowaniem radioaktywnym: jaki rodzaj maski chroni przed radioaktywnością?

Kolejną ważną częścią osobistego wyposażenia ochronnego do pracy z promieniowaniem jonizującym jest ochrona dróg oddechowych przed radioaktywnością, czyli maski ochronne. Zapobiegają one przedostawaniu się radioaktywnych cząstek do organizmu poprzez wdychanie lub połykanie. Ale czy można chronić się przed promieniowaniem radioaktywnym za pomocą półmaski ochronnej? Odpowiedź brzmi tak – do pewnego stopnia. Służą do tego maski pełne z wkładami filtrującymi oraz jednorazowe półmaski filtrujące cząstki stałe FFP3. Maski te nie tylko chronią przed patogenami, takimi jak wirusy, bakterie i zarodniki, ale także odfiltrowują substancje rakotwórcze i radioaktywne, w tym nanocząsteczki. Półmaski FFP3 zapewniają zatem ochronę przed opadem radioaktywnym. Ten rodzaj maski nie zapewnia jednak ogólnej ochrony przed radioaktywnością. Z tego powodu stosuje się je tylko wtedy, gdy próg w miejscu pracy przekracza maksymalnie 30-krotność wartości branżowej. Półmaski filtrujące cząstki składają się z kilku warstw materiału filtrującego, takiego jak tkanina typu spunbonded lub meltblown. Ponadto półmaski FFP3 są zwykle wyposażone w zawór wydechowy, aby zmniejszyć opór wydechowy oraz ilość ciepła i wilgotności w jej wnętrzu.

Prawodawcy ustanowili surowe środki prawne, aby chronić ludzi przed zagrożeniami związanymi z pracą z promieniowaniem jonizującym. Punktem wyjścia są takie metody, jak podstawowe zasady i zasada ALARA, które są wykorzystywane do zapobiegania lub ograniczania kontaktu z materiałami promieniotwórczymi w możliwie największym stopniu. W miejscach, w których praca z promieniowaniem radioaktywnym jest codzienną rutyną, posiadanie odpowiedniego sprzętu ochrony osobistej ma kluczowe znaczenie. Oprócz kombinezonów ochronnych i dozymetrów, niektóre maski oddechowe pomagają również w walce z promieniowaniem radioaktywnym – albo pełne maski, albo półmaski FFP3. Asortyment uvex obejmuje szeroki wybór wysoce skutecznych, wygodnych i trwałych półmasek ochronnych FFP.